Harnasie Karola Szymanowskiego - balet-pantomima w 3 obrazach na tenor solo, chór mieszany i orkiestrę op. 55 powstawał w latach silnej fascynacji kompozytora folklorem Podhala (1923 – 1931). Jest to jedyna kompozycja Szymanowskiego, która zawiera dosłowne cytaty pieśni ludowych. Charakter muzyki jest żywiołowy, naśladuje brzmienie kapeli góralskiej a surowe, pierwotne rytmy podhalańskie tworzą przedziwny amalgamat z wyrafinowanie kunsztowną harmonizacją. Maestria Szymanowskiego w zatarciu granicy pomiędzy ludowym cytatem a jego artystycznym przetworzeniem stawia Harnasie na równi z osiągnięciami Chopina. O Harnasiach tak pisał Jan Lechoń: “To arcydzieło polskości mocnej, godnej, biorącej z ludu, ale nie schlebiającej prostactwu, podnoszącej tę ludowość do wielkiej sztuki tak właśnie, jak czynił Chopin“. Sam Szymanowski oceniał znaczenie swego dzieła dla muzyki polskiej jako „granitowy słup, którego nie można obalić".
Treścią dzieła jest historia miłości zbójnika (Harnasia) do pięknej góralki. Podczas wygonu owiec na hale (Redyk) dochodzi do spotkania Harnasia i Dziewczyny. Harnaś zakochuje się, a Dziewczyna odwzajemnia jego uczucie. Ta jednakże ma być wydana za mąż za bogatego gazdę. Kolejny obraz przedstawia wesele w karczmie, gdy już po obrzędzie oczepin, za chatą rozlega się strzał z pistoletu i do izby wpadają zbójnicy. Po bójce i rozpędzeniu wesela Harnaś porywa pannę młodą. Opowieść kończy się sceną miłosną na hali. Prosta fabuła kryje w sobie wątek komiczny związany z groteskową postacią Wdowy – karczmarki i jej miłosną intrygą, której obiektem jest Młody. Postaci baletu nie mają imion i przez to stają się symbolicznym uosobieniem góralskiego świata.
Balet zamówiony został przez Emila Młynarskiego z zamiarem wystawienia w Operze Warszawskiej. Prapremiera miała jednak miejsce w Národni Divadlo w Pradze w 1935 roku. Sukces prapremiery praskiej był zasługą dyrygenta Josefa Charváta i reżysera Josefa Františka Munclingra. Szymanowski w wywiadzie wspominał: „reżyser, Józef Munclinger, dawny artysta Opery Warszawskiej, pół-Czech, pół-Polak, którego inicjatywie i pracy Harnasie, tak, jak swego czasu Król Roger, zawdzięczają swe pojawienie się na deskach Opery Praskiej, – wywiązał się ze swego zadania dobrze w każdym szczególe. Przełożenie Harnasiów na scenę czeską było ułatwione pokrewieństwem etnograficznym, jakie istnieje między góralszczyzną polską i słowacką. Gwara, obyczaje, pieśni, stroje są bardzo do siebie zbliżone, a niejednokrotnie nawet wspólne, stąd też folklor Harnasiów jest dla widzów czeskich zrozumiały. Tytuł Harnasie, który nie miał odpowiednika w języku czeskim, a w polskim brzmieniu jest niezrozumiały, zastąpiono słowem Zbójnicy”. (…) Opracowanie muzyczne Harnasiów stało na bardzo wysokim poziomie. Orkiestrę prowadził dyrygent Josef Charvát w zastępstwie chorego dyrektora opery, Otakara Ostrčila. Strona baletowa również była bez zarzutu, główne role Zbójnika i Dziewczyny wykonali kierownicy baletu praskiego, rosyjscy tancerze Andrej Drozdov i Jelizaveta Nikolská ”.
Transkrypcji oryginału „Harnasi” na fortepian podejmowali się na prośbę kompozytora Jan Maklakiewicz (wyciąg fortepianowy I Obrazu), Grzegorz Fitelberg (repetytor - wyciąg uproszczony do prób teatralnych) i Grażyna Bacewicz (wyciąg na 4 ręce) jednak żadne z tych opracowań nie oddawało w pełni bogactwa partytury Szymanowskiego. Transkrypcja autorstwa Joanny Domańskiej jest dziełem przeznaczonym do wykonania koncertowego, gdzie partie obu fortepianów traktowane są równorzędnie. Układ na dwa fortepiany pozwolił na wierne przeniesienie materiału partytury orkiestrowej. Obecnie opracowanie przygotowywane jest do publikacji przez Polskie Wydawnictwo Muzyczne.
Zbojníci (v polštině Harnasie, slovo „harnaś” označuje dávné tatranské zbojníky, resp. vůdce zbojníků) Karola Szymanowského – balet-pantomima ve třech obrazech pro sólový tenor, smíšený sbor a orchestr op. 55. vznikl v období skladatelovy silné fascinace folklórem regionu Podhalí (1923–1931). Je to jediné Szymanowského dílo, které obsahuje doslovné citáty lidových písní. Charakter hudby je živelný, napodobuje zvuk horalské kapely a syrové, původní podhalské rytmy tvoří zvláštní amalgám s rafinovaně artistní harmonizací. Szymanowského mistrovství ve stírání hranic mezi lidovým citátem a jeho uměleckým přetvořením staví Zbojníky na roveň Chopinovými díly. Básník a kritik Jan Lechoń o Zbojnících napsal: „Je to veledílo silné a důstojné polskosti, vycházející z lidu, ale nepochlebující obhroublosti, pozvedající tuto lidovost do vysokého umění právě tak, jak do dělal Chopin.” Sám Szymanowski hodnotil význam své tvorby pro polskou hudbu jako „žulový sloup, který nelze povalit”.
Dějovou linku díla tvoří příběh lásky zbojníka a krásné horalky. Při vyhánění ovcí na pastvu dojde k setkání Zbojníka a Dívky. Zbojník se do Dívky zamiluje a ona jeho city opětuje. Má se však vdát za bohatého hospodáře. Další obraz představuje svatební veselí v krčmě, kdy se už po obřadu čepení za krčmou rozlehne střelba z pistole a do jizby vpadnou zbojníci. Po rvačce a rozehnání svatby Zbojník unáší nevěstu. Příběh končí milostnou scénou na horské louce. Jednoduchý děj v sobě skrývá i komický prvek spojený s groteskní postavou Vdovy – hospodské a její milostnou intrikou, jejímž předmětem je Ženich. Postavy baletu nemají jména, a díky tomu se stávají symbolickým zosobněním světa horalů.
Balet byl objednán Emilem Młynarským, tehdejším ředitelem Varšavské opery. Světová premiéra se však konala v Národním divadle v Praze v roce 1935. Úspěch pražské premiéry byl zásluhou dirigenta Josefa Charváta a režiséra Josefa Františka Munclingra. Szymanowski v rozhovoru pro týdeník Prosto z Mostu vzpomínal: „Režisér Józef Munclinger, někdejší sólista Varšavský opery, poloviční Čech a poloviční Polák, jehož iniciativě a práci vděčí Zbojníci tak jako svého času Král Roger za své uvedení na scéně pražské opery – své zadání splnil dobře v každém ohledu. Přenesení Zbojníků na české jeviště bylo usnadněno etnografickou příbuzností, která existuje mezi polským a slovenským folklorem. Nářečí, zvyky, písně či kroje jsou si velmi blízké, a nezřídka i společné, a proto je folklor Zbojníků pro české diváky srozumitelný. Název Harnasie, který neměl ekvivalent v češtině, a v polském znění by nebyl srozumitelný, byl nahrazen slovem Zbojníci. […] Hudební ztvárnění Zbojníků bylo na velmi vysoké úrovni. Orchestr vedl dirigent Josef Charvát jako zástup za nemocného ředitele opery, Otakara Ostrčila. Baletní stránka také byla bez výhrad, v hlavních rolích Zbojníka a Dívky vystoupili sólisté pražského baletu, ruští tanečníci Andrej Drozdov a Jelizaveta Nikolská.“
Transkripce originálu Zbojníků pro klavír se ujali na Szymanowského žádost skladatelé Jan Maklakiewicz (klavírní výtah I. Obrazu), Grzegorz Fitelberg (zjednodušený klavírní výtah k divadelním zkouškám) a Grażyna Bacewicz (výtah pro čtyři ruce), avšak žádná z těchto úprav plně nevystihovala bohatství Szymanowského partitury. Transkripce Joanny Domańské je dílo určené ke koncertnímu provedení, kde jsou party obou klavírů pojaty jako stejně významné. Úprava pro dva klavíry umožnila věrné přenesení materiálu orchestrální partitury. V současnosti se připravuje vydání této verze díla v Polském hudebním vydavatelství.
Sources [Prameny]